Wat is een buitengewoon opsporingsambtenaar?

Een buitengewoon opsporingsambtenaar is iemand die bevoegd is om specifieke strafbare feiten op te sporen. Anders dan een politieagent, heeft een boa geen algemene bevoegdheid om bij elke misdaad op te treden. De wet koppelt deze bevoegdheid namelijk aan een specifiek domein, bijvoorbeeld de openbare ruimte of milieuhandhaving.

Stel je voor dat je wordt aangesproken door een toezichthouder van de gemeente. Wat mag die persoon dan wél en wat niet? En hoe weet je of hij überhaupt bevoegd is? In dit artikel leggen we uit wat de wet zegt, hoe het in de praktijk werkt, en waar de grenzen liggen.

Juridisch kader: artikel 142 Wetboek van Strafvordering

De juridische basis voor buitengewoon opsporingsambtenaren is te vinden in artikel 142 van het Wetboek van Strafvordering. Daarin staat dat opsporingsbevoegdheid kan worden toegekend aan personen via een zogenaamde akte van opsporingsbevoegdheid, óf doordat zij behoren tot een bij algemene maatregel van bestuur aangewezen categorie.

De wet omschrijft het als volgt: "Met de opsporing van strafbare feiten kunnen, onverminderd het bepaalde in artikel 141, worden belast: a. personen aan wie daartoe een bijzondere aanwijzing is gegeven, b. personen aan wie daartoe bij of krachtens wettelijk voorschrift een opsporingsbevoegdheid is verleend, c. personen behorende tot een bij algemene maatregel van bestuur aangewezen categorie."

Let op dat er in de wettekst dus meerdere routes zijn naar bevoegdheid: via een individuele aanwijzing, een wettelijke regeling of een categorie-aanwijzing.

De kern? Een boa heeft geen algemene opsporingsbevoegdheid, maar mag alleen handelen binnen het domein dat in de akte of wettelijke aanwijzing staat vermeld.

Wie zijn boa’s in de praktijk?

Je komt ze op veel plekken tegen, soms zonder dat je je realiseert dat ze strafvorderlijke bevoegdheden hebben. Denk aan:

• Handhavers van de gemeente (openbare orde, parkeercontrole)

• Medewerkers van de NVWA (voedselveiligheid)

• Controleurs in het openbaar vervoer

• Inspecteurs van milieudiensten

• Opsporingsfunctionarissen bij de Arbeidsinspectie
  

Wat ze gemeen hebben? Ze opereren binnen een specifiek domein, hebben een bevoegdheid op basis van artikel 142 Sv, zijn beëdigd, en beschikken over een legitimatiebewijs waarin hun exacte bevoegdheden staan.

Praktijkvoorbeeld 1: boa in de openbare ruimte

Een gemeentelijke boa ziet hoe iemand afval dumpt in een natuurgebied. Omdat hij bevoegd is in het domein openbare ruimte, mag hij die persoon aanspreken, legitimatie vragen, een proces-verbaal opmaken en zelfs aanhouden, mits binnen de grenzen van zijn taak.

Als de verdachte zich vervolgens blijkt schuldig te maken aan een ander delict, zoals verboden wapenbezit, kan de boa de politie inschakelen. Voor dat soort feiten ligt de bevoegdheid namelijk niet bij hem.

Praktijkvoorbeeld 2: boa bij de Nederlandse Arbeidsinspectie

Een arbeidsinspecteur treft op een bouwplaats werknemers aan zonder geldige papieren. Als opsporingsambtenaar binnen het domein arbeidswetten mag hij een strafrechtelijk onderzoek starten, dossiers in beslag nemen en het Functioneel Parket inschakelen. Maar als hij tegelijkertijd witwaspraktijken vermoedt, zal hij moeten opschalen naar de FIOD of politie, omdat dat buiten zijn domein valt.

In beide voorbeelden zie je dat het bevoegd optreden van de boa stopt bij het domein waarvoor hij bevoegd is verklaard. Alles daarbuiten vereist inschakeling van een ander opsporingsorgaan.

Welke bevoegdheden heeft een boa?

Een buitengewoon opsporingsambtenaar kan, afhankelijk van zijn aanwijzing, over de volgende bevoegdheden beschikken:

• Staande houden van personen

• Aanhouden van verdachten

• Identificatie eisen

• Betreden van plaatsen (al dan niet zonder toestemming)

• Opstellen van processen-verbaal

• Gebruik maken van geweldsmiddelen (alleen met aanvullende certificering)
  

Maar: deze bevoegdheden gelden alleen voor strafbare feiten waarvoor de boa expliciet bevoegd is. Alles daarbuiten? Dan is hij, juridisch gezien, net zo bevoegd als een willekeurige burger.

Wat staat er in de akte van opsporingsbevoegdheid?

De bevoegdheid van een boa wordt vastgelegd in een officiële akte, die onder meer het volgende vermeldt:

• Voor welke domeinen of feitcodes de opsporingsbevoegdheid geldt

• In welke geografische regio die bevoegdheid mag worden toegepast

• Of en welke geweldsmiddelen mogen worden gebruikt

• Hoelang de aanwijzing geldig is (meestal 5 jaar)
  

Zonder geldige akte kan iemand zich niet op artikel 142 Sv beroepen. De akte is dus het fundament van elke bevoegdheid. Bij controle moet een boa deze altijd kunnen tonen.

Wat als een boa buiten zijn domein optreedt?

Dan is er juridisch sprake van onbevoegd optreden. Dat kan leiden tot:

• Nietigheid van het proces-verbaal

• Uitsluiting van bewijs in de strafzaak

• Tuchtrechtelijke maatregelen tegen de boa

• Aansprakelijkheid van de werkgever (gemeente, inspectie, etc.)
  

Een boa is dus verplicht om binnen de kaders van zijn domein te blijven. Doet hij dat niet, dan kan dit gevolgen hebben voor de hele opsporing en vervolging.

FAQ

Wat is het verschil tussen een boa en een politieagent? Een politieagent is algemeen opsporingsambtenaar en mag alle strafbare feiten opsporen. Een boa heeft alleen bevoegdheid binnen zijn specifieke domein.

Is elke handhaver een boa? Nee. Alleen wie officieel is aangewezen en beëdigd, mét akte van opsporingsbevoegdheid, mag optreden als boa.

Wat betekent domeingebonden? Dat de bevoegdheid van een boa beperkt is tot een bepaald taakveld, zoals milieu, arbeidswetgeving of openbare ruimte.

Mag een boa iemand aanhouden? Ja, als hij daarvoor bevoegd is én als het strafbare feit binnen zijn domein valt.

Wat gebeurt er bij onbevoegd optreden? Dan kan het bewijs onbruikbaar worden, kan het OM de zaak verliezen, en riskeert de boa tuchtrechtelijke sancties.

Conclusie

Een buitengewoon opsporingsambtenaar speelt een belangrijke rol in de handhaving van specifieke wetten. Maar hij is géén politieagent met algemene bevoegdheid. Alles draait om wat er in de wet en in zijn akte staat. Voor organisaties is het cruciaal dat bevoegdheden zorgvuldig worden vastgelegd en gehandhaafd. Voor burgers is het goed om te weten dat ze met respect, maar ook met recht op duidelijkheid, mogen vragen naar de bevoegdheid van de persoon die optreedt.